Polskie himalaistki

Wanda Rutkiewicz (fot. Alek Lwow - siedzi na prawo od himalaistki)

W historii zdobywania ośmiotysięczników Polacy zapisali się złotymi zgłoskami. Udział w tych dokonaniach, i to czasem pierwszorzędny, mają nie tylko mężczyźni, ale także kobiety – Polki.

Historia podboju gór najwyższych rozpoczyna się w pierwszej połowie XIX wieku, kiedy to brytyjscy kartografowie, tworzący mapy Indii, docierają w Himalaje i stwierdzają, że szczyty, które widzą, mogą być wyższe niż 5 mil czyli 8000 m n.p.m.

Trzeba niemal stu lat, by pierwsi ludzie stanęli na szczycie ośmiotysięcznika (choć bariera 8000 m n.p.m. zostaje przekroczona już w 1922 roku, gdy brytyjska wyprawa atakuje Mount Everest) – 3 czerwca 1950 roku Francuzi Maurice Herzog i Louise Lachenal stają na szczycie Annapurny.

To wydarzenie otworzyło nowy rozdział w eksploracji powierzchni naszej planety i wiadomym było, że oczy całego wspinaczkowego (i nie tylko) świata zwrócą się w stronę Himalajów oraz Karakorum. Rozpocznie się walka o to, kto wyżej (i najwyżej), trudniej, szybciej, o skompletowanie „Korony Himalajów”, czyli czternastu szczytów ośmiotysięcznych.

Podbój gór najwyższych przez długi czas był domeną mężczyzn, chociaż od początku dziejów alpinizmu i himalaizmu kobiety miały w tej dziedzinie swój nieliczny, ale jednak, udział. Tu należy wymienić Hettie Dyhrenfurth, która w roku 1934, wraz z mężem Oskarem zdobywa szczyt Sia Kangri (7422 m n.p.m.), ustanawiając tym samym, na dwadzieścia lat, kobiecy rekord wysokości i przekraczając barierę 7000 m n.p.m.

O Hettie Dyhrenfurth wspomnieć należy nie tylko ze względu na jej dokonanie, ale także dlatego, że urodziła się w Karłowicach pod Wrocławiem.

Czterdzieści lat później, w 1974 roku, kobiety pokonują kolejną barierę – 8000 m n.p.m. Dokonuje tego japoński zespół kobiecy w składzie: Mieko Mori, Naoko Nakaseko oraz Masako Uchida wraz z Szerpą Jangbu, zdobywając Manaslu (8156 m n.p.m.). Rok później inna Japonka, Junko Tabei, zdobywa górę gór  – Mt. Everest.

Polki mocno zaakcentowały swoją obecność w Himalajach 11 sierpnia 1975 roku. Wówczas zespół w składzie: Wanda Rutkiewicz, Alison Chadwick-Onyszkiewicz, Janusz Onyszkiewicz i Krzysztof Zdzitowiecki dokonuje pierwszego wejścia (i pierwszego kobiecego zarazem) na Gaszerbrum III (7952 m n.p.m.). Był to ówcześnie  najwyższy niezdobyty wówczas jeszcze siedmiotysięcznik.

Ośmiotysięczniki nadal czekały na pierwszą Polkę...

I doczekały się dzień później. Halina Krüger-Syrokomska oraz Anna Okopińska wchodzą na szczyt Gaszerbruma II, najniższego (8035 m n.p.m.) z ośmiotysięczników. Pobijają tym samym polski (i europejski) rekord wysokości kobiecej oraz dokonują pierwszego wejścia na ośmiotysięcznik w zespole czysto kobiecym.

Na kolejny sukces w Himalajach Polki czekały trzy lata – 16 października 1978 roku Wanda Rutkiewicz, w ramach wyprawy zachodnioniemieckiej, zdobyła szczyt Everestu (8848 m n.p.m.). Została pierwszą Polką i Europejką oraz trzecią kobietą na świecie, która stanęła na najwyższym szczycie Ziemi.

Tego samego dnia Karol Wojtyła został wybrany papieżem. Później, podczas spotkania z himalaistką, powiedział: „Dobry Bóg tak chciał, że tego samego dnia weszliśmy tak wysoko”.

Niestety, himalajskie szczyty za obcowanie ze sobą każą płacić niekiedy najwyższą cenę. 30 lipca 1982 roku w obozie II pod K2 (8611 m n.p.m.) na udar mózgu umarła Halina Krüger-Syrokomska – kierowała wówczas wyprawą kobiecą na ten szczyt.

Pochowana została u podnóży K2, podobnie jak Dobrosława Miodowicz-Wolf, która 10 sierpnia 1986 brała udział w nieudanym, z powodu załamania pogody, ataku szczytowym. Uczestnicy wycofali się z wysokości około 8500 m n.p.m. Podczas odwrotu pomagała innym uczestnikom, sama zmarła jednak z powodu wyczerpania.

30 czerwca 1983 roku kolejny ośmiotysięcznik zostaje zdobyty przez Polkę – na szczycie Broad Peak (8047 m n.p.m.) staje Krystyna Palmowska, a jej partnerka na tej wyprawie, Anna Czerwińska,  dochodzi do przedwierzchołka (8028 m n.p.m.). Jest to zarazem pierwsze kobiece wejście na ten szczyt.

Krystyna Palmowska dwa lata później, wraz z Wandą Rutkiewicz i Anną Czerwińską, zdobywa Nanga Parbat (8126 m n.p.m.), dokonując pierwszego wejścia w zespole czysto kobiecym.

Kolejnym wielkim sukcesem polskiego himalaizmu kobiecego było wejście przez Wandę Rutkiewicz na K2 (8611 m n.p.m.). 23 czerwca 1986 roku. Wejście to jest o tyle wyjątkowe, iż było zarazem pierwszym polskim i pierwszym kobiecym wejście na tę górę.

Portret Wandy Rutkiewicz z roku 1987 (fot. Alek Lwow)

Lata 80. XX w. w polskim, kobiecym himalaizmie to przede wszystkim wyróżniająca się postać Wandy Rutkiewicz, której ambicją było zdobycie himalajskiej korony. Zapewne osiągnęłaby ten cel, gdyby jej życie nie zostało przerwane w roku 1992, podczas ataku na Kanczendzongę.

Po raz ostatni widział ją Carlos Carsolio, który po zdobyciu wierzchołka, schodząc do bazy spotkał ją na wysokości około 8200 m n.p.m. Planowała biwakować i rozpocząć atak szczytowy następnego dnia.

Na swoim koncie Wanda miała osiem ośmiotysięczników i bez wątpienia jest jedną z najbardziej znanych (zarówno w Polsce, jak i w świecie) postaci kobiecej sceny himalajskiej.

Od momentu zaginięcia Wandy Rutkiewicz do przełomu wieków tylko dwie Polki wspinały się w Himalajach – Ewa Panejko-Pankiewicz weszła na wierzchołek środkowy Sziszapangmy (8013 m n.p.m.) oraz Barbara Batko, w zespole z Ryszardem Pawłowskim, na Gaszerbrum II (8034 m n.p.m.).

Dopiero rok 2000 przynosi ożywienie. Po niemal piętnastoletniej przerwie we wspinaniu w górach najwyższych, powraca w Himalaje Anna Czerwińska – w maju, a następnie w październiku wchodzi kolejno na Mt. Everest i Sziszapangmę (wierzchołek środkowy). Rok później jest pierwszą Polką na szczycie Lhotse (8501 m n.p.m.). Do roku 2006 na swoim koncie odnotowuje 6 głównych i 2 boczne wierzchołki ośmiotysięczne.

Przy okazji Anny Czerwińskiej warto wspomnieć o Koronie Ziemi – to ona, jako pierwsza Polka, zgromadziła najwyższe szczyty wszystkich kontynentów.

Kolejnymi paniami, dla których Everest był kluczem do skompletowania Korony Ziemi, były: Urszula Tokarska (wejście na Mt. Everest – czerwiec 2005), Martyna Wojciechowska (maj 2006), Agnieszka Kiela-Pałys (maj 2008), Anna Lichota (maj 2010) i Małgorzata Pierz-Pękala (maj 2010).

W roku 2003 na himalajskiej scenie pojawiają się dwie nowe postaci – Sylwia Bukowicka i Kinga Baranowska.

Sylwia Bukowicka od początków swojej kariery wspinaczkowej uparcie pięła się coraz wyżej – dosłownie i w przenośni. W premierowym roku swojej himalajskiej działalności zdobywa dwa szczyty: Gaszerbrum II i Cho Oyu. Niestety te dwa wejścia otwierają i zarazem zamykają jej listę dokonań w górach najwyższych.

Kinga Baranowska natomiast, po zdobyciu pierwszego szczytu (Cho Oyu) na trzy lata zniknęła z himalajskiego światka. Jednak od roku 2006, kiedy wspięła się na Broad Peak, konsekwentnie realizuje swój program, którym jest zdobycie Korony Himalajów.

Obecnie Kinga Baranowska jest pod Makalu, który, jeśli zostanie zdobyty, będzie dla niej dziewiątym szczytem ośmiotysięcznym. Na trzy spośród zdobytych przez siebie szczytów weszła jako pierwsza Polka, natomiast na wszystkie wspinała się bez użycia tlenu.

W chwili obecnej trwa również inna polska wyprawa w Himalajach – na Dhaulagiri. Działająca w ramach programu Polski Himalaizm Zimowy. W jej składzie są: Tamara Styś (ma już na koncie Gaszerbrum II) oraz Agnieszka Bielecka, dla której, być może, będzie to udany debiut w górach najwyższych.

Również inne alpinistki planują w tym roku zmierzyć się ze szczytami ośmiotysięcznymi. Do wejścia na Everest przygotowuje się Monika Witkowska. Obecnie przebywa w bazie, gdzie dokonuje wyjść aklimatyzacyjnych. Aleksandra Dzik weźmie natomiast udział w wyprawie na Nanga Parbat.

Jeśli wszystkim Paniom uda się zrealizować cele, ten rok może się okazać wyjątkowy dla polskiego himalaizmu kobiecego.

Polskie Himalaistki, pod względem liczby zdobytych ośmiotysięczników:

Wanda Rutkiewicz (8 szczytów):
-    Mt. Everest (16 października 1978)
-    Nanga Parbat (15 lipca 1985)
-    K2 (23 czerwca 1986)
-    Shishapangma (18 września 1987)
-    Gaszerbrum I (12 lipca 1989)
-    Gaszerbrum II (16 lipca 1990)  
-    Cho Oyu (26 września 1991)
-    Annapurna (22 października 1991)

Kinga Baranowska (8 szczytów):
-    Cho Oyu (5 października 2003)
-    Broad Peak (22 lipca 2006)
-    Nanga Parbat (18 lipca 2007)
-    Dhaulagiri (1 maja 2008)
-    Manaslu (5 października 2008)
-    Kanczendzonga (18 maja 2009)
-    Annapurna (27 kwietnia 2010)
-    Lhotse (25 maja 2012)

Anna Czerwińska (6 szczytów główych i 2 boczne):
-    Broad Peak (Rocky Summit) (30 czerwca 1983)
-    Nanga Parbat (15 lipca 1985)
-    Mt. Everest (21 maja 2000)
-    Shishapangma (wierzchołek środkowy) (6 października 2000)
-    Lhotse (21 maja 2001)
-    Cho Oyu (25 września 2001)
-    Gaszerbrum II (2 sierpnia 2003)
-    Makalu (25 maja 2006)

Małgorzata Wątroba (3 szczyty, dwie góry):
-    Manaslu (27 września 2009)
-    Mt. Everest od południa (12 maja 2011)
-    Mt. Everest od północy (22 maja 2013)

Krystyna Palmowska (2 szczyty):
-    Broad Peak (30 czerwca 1983)
-    Nanga Parbat (15 lipca 1985)

Sylwia Bukowicka (2 szczyty):
-    Gaszerbrum II (26 lipca 2003)
-    Cho Oyu (23 września 2003)

Anna Lichota (2 szczyty):
-    Mt. Everest (23 maja 2010)
-    Lhotse (24 maja 2012)

Ewa Panejko-Pankiewicz (1 szczyt główny i 1 boczny):
-    Gaszerbrum I (16 lipca 1990)
-    Shishapangma (wierzchołek środkowy) 2 maja 1994

Halina Krüger-Syrokomska (1 szczyt):
-    Gaszerbrum II (12 sierpnia 1975)

Anna Okopińska (1 szczyt):
-    Gaszerbrum II (12 sierpnia 1975)

Barbara Batko (1 szczyt):
-    Gaszerbrum II (20 lipca 1997)

Urszula Tokarska (1 szczyt):
-    Mt. Everest (2 czerwca 2005)

Martyna Wojciechowska (1 szczyt):
-    Mt. Everest (18 maja 2006)

Tamara Styś (1 szczyt):
-    Gaszerbrum II (27 lipca 2006)

Agnieszka Kiela-Pałys (1 szczyt):
-    Mt. Everest: (23 maja 2008)

Anna Barańska (1 szczyt):
-    Mt. Everest (21 maja 2009)

Renata Piszczek (1 szczyt):
-    Cho Oyu (24 września 2009)

Magdalena Prask (1 szczyt):
-    Mt. Everest (18 maja 2010)

Małgorzata Pierz-Pękała (1 szczyt):
-    Mt. Everest (24 maja 2010)

Aleksandra Dzik (1 szczyt):
-    Gaszerbrum II (22 lipca 2011)

Monika Witkowska  (1 szczyt):
-    Mt. Everest (23 maja 2012)

Krótkie sylwetki wybranych pań:

Wanda Rutkiewicz – urodzona 4 lutego 1943 roku w Płungianach na Litwie, zaginęła 13 maja 1992 roku. Powojenna zawierucha sprowadziła ją i jej rodzinę do Polski, wpierw do Łańcuta, następnie do Wrocławia. To tutaj, w nieodległych Górach Sokolich, stawiała swoje pierwsze kroki wspinaczkowe, które przez Tatry, Alpy i Pamir zawiodły ją w Himalaje.
 
Anna Czerwińska – urodzona 10 lipca 1949 roku w Warszawie. Z wykształcenia jest doktorem nauk farmaceutycznych, lecz porzuciła zawód dla gór. Obecnie prowadzi własną firmę importującą z Indii odzież. Jest autorką licznych pozycji książkowych poświęconych tematyce górskiej.
 
Kinga Baranowska - urodzona 17 listopada 1975 roku w Wejherowie, obecnie mieszka w Warszawie. Jest członkinią kadry narodowej Polskiego Związku Alpinizmu i Klubu Wysokogórskiego Warszawa. Z wykształcenia jest geografką i ekonomistką. Laureatka nagrody „Kolosy” w roku 2008 „za zdobycie w ciągu jednego roku dwóch ośmiotysięczników: Dhaulagiri oraz Manaslu”, a w roku 2009 otrzymała nagrodę Ministra Sportu za wspinaczkę na Kanczedzongę.

autor: Tomasz Markiewicz